Telemedycyna kojarzy nam się głównie z poradami lekarskimi udzielanymi on-line, a ich początki z epidemią związaną z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2.
Jednak, co istotne, ogólna możliwości udzielania świadczeń zdrowotnych za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności została wprowadzona w ustawodawstwie polskim o wiele wcześniej – w ustawie o działalności leczniczej (Dz. U. z 2022 r. poz. 633 ze zm.). Stosowna nowelizacja w tym zakresie miała miejsce w roku 2015 (Ustawa o zmianie ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia oraz niektórych innych ustaw – Dz.U. z 2015 r. poz. 1991 ze zm.). Przed tym rokiem regulacje prawne obowiązujące w Polsce nie zakazywały co prawda telemedycyny jednak również jej nie sankcjonowały.
Wyraźna możliwość natomiast udzielania porad i odbywania wizyt (nie tylko lekarskich ale również pielęgniarskich oraz położniczych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej) z wykorzystaniem wskazanych systemów została natomiast wprowadzona w listopadzie 2019 roku poprzez nowelizację rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (wskazane zmiany – Dz.U. z 2019 r. poz. 2120). Zmienione regulacje weszły w życie 5 listopada 2019 roku czyli przed ogłoszeniem w Polsce stanu epidemii – kiedy w rzeczywistości nikt się jej nawet nie spodziewał.
Sposobność udzielania porad i realizowania wizyt w systemie teleinformatycznym lub poprzez wykorzystanie systemów łączności początkowo nie była szerzej wykorzystywana – aż do dnia 20 marca 2020 roku kiedy doszło do ogłoszenia w Polsce stanu epidemii. Wówczas prawna możliwość udzielania teleporad stała się wyjątkowo potrzebna.
Jakie są główne obowiązki podmiotu udzielającego teleporad? Jak przebiegać powinna teleporada?
Standard organizacyjny teleporad został szczegółowo określony w odniesieniu do porad tego typu udzielanych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej – regulacje w tym zakresie znajdziemy w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego teleporady w ramach podstawowej opieki zdrowotnej z dnia 12 sierpnia 2020 roku (Dz. U. z 2022 r. poz. 1194 ze zm.).
Przede wszystkim warunki udzielania teleporad przez danego świadczeniodawcę podstawowej opieki zdrowotnej powinny być przez niego udostępniane celem możliwości zapoznania:
- w miejscu, w którym realizuje on swoje świadczenia;
- na stronie internetowej oraz
- na żądanie pacjenta także w rozmowie telefonicznej.
Jedną z istotnych informacji jaką należy przekazać pacjentowi w ramach powyższych warunków udzielania teleporad są instrukcje dotyczące sposobu realizacji e-skierowania, e-recepty, e-zlecenia na wyroby medyczne, a także sposobu realizacji zlecenia badań dodatkowych (min. laboratoryjnych czy też obrazowych). Pacjent musi także zostać poinformowany o możliwości założenia Internetowego Konta Pacjenta.
Jeśli teleporady są udzielane telefonicznie – świadczeniodawca ma obowiązek powiadomić Narodowy Fundusz Zdrowia o numerze telefonu, pod którym porady te są udzielane.
Pacjent (ale również jego opiekun ustawowy) ma prawo do niewyrażenia zgody na odbycie porady na odległość, przy użyciu systemów teleinformatycznych lub systemów łączności. W takim wypadku świadczeniodawca ma obowiązek zagwarantować pacjentowi poradę w formie bezpośredniego kontaktu. Wyjątkiem od niniejszego obowiązku jest sytuacja, w której porada ma na celu jedynie wydanie zaświadczenia jak i wówczas gdy celem porady jest wystawienie recepty na kontynuację leczenia lub wystawienie zlecenia na zaopatrzenie w wyroby medyczne również jako kontynuację, a dokumentacja medyczna pacjenta wskazuje na taką konieczność.
Należy wyraźnie podkreślić, iż udzielenie teleporady nie będzie także możliwe:
- podczas pierwszej wizyty realizowanej przez lekarza, pielęgniarkę lub położną z tzw. ”deklaracji wyboru”;
- w przypadku choroby przewlekłej, w której zmieniły się objawy lub doszło do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta;
- jeśli podejrzewana jest choroba nowotworowa;
- w odniesieniu do dzieci do 6 roku życia (za wyjątkiem określonych porad kontrolnych odbywających się w trakcie leczenia).
Świadczeniodawca podstawowej opieki zdrowotnej ma obowiązek bezwzględnego przestrzegania wskazanych wyjątków. Oczywiście do wyjątków tych należy także zaliczyć sytuacje, w których nie ma możliwości zrealizowania w formie teleporady świadczenia zdrowotnego niezbędnego dla pacjenta, z uwagi na jego stan zdrowia.
Z zasady teleporada powinna zostać zrealizowana nie później niż w pierwszym dniu roboczym po dniu zgłoszenia się pacjenta do świadczeniodawcy – bez względu na to czy pacjent zgłosił się osobiście czy też za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub systemu łączności. Jeśli jest to możliwe, istnieje sposobność do ewentualnego porozumienia z pacjentem (lub jego opiekunem ustawowym) co do innego terminu teleporady.
Często zdarzają się jednak sytuacje, w których pomimo umówionej teleporady, osoba, która ma jej udzielić nie może skontaktować się z pacjentem. Wówczas rozporządzenie przewiduje obowiązek podjęcia co najmniej trzykrotnej próby kontaktu, w odstępach nie krótszych niż 5 minut. Jeśli pomimo podjętych prób, nie będzie możliwości kontaktu z pacjentem, wówczas teleporada zostaje anulowana.
Bardzo istotnym pozostaje też aby przed udzieleniem teleporady, osoba jej udzielająca potwierdziła tożsamość pacjenta. Rozporządzenie przewiduje tutaj aby odbywało się to poprzez:
- weryfikację dokumentacji medycznej pacjenta i tzw. „deklaracji wyboru”, którą ten przekaże;
- weryfikację dokumentu tożsamości – jeśli mamy do czynienia z wideoporadą;
- wykorzystanie elektronicznego konta pacjenta.
Osoba udzielająca teleporady, po analizie dokumentacji medycznej pacjenta i przeprowadzonym badaniu podmiotowym, ma obowiązek stwierdzić czy świadczenie zdrowotne udzielane w tej formie jest dla pacjenta wystarczające czy też koniecznym staje się udzielenie świadczenia zdrowotnego w bezpośrednim kontakcie. Jest to jeden z najistotniejszych obowiązków osoby udzielającej teleporad.
Teleporada powinna być udzielana w warunkach poufności – dostępu do informacji przekazywanych pacjentowi za pośrednictwem systemów nie powinny mieć osoby nieuprawnione. Dodatkowo przekazywanie informacji o stanie zdrowia pacjenta powinno mieć miejsce przy wykorzystaniu rozwiązań technicznych i organizacyjnych, które zapewniają transmisję danych zachowując ich integralność, ochronę przed nieuprawnionym wykorzystywaniem, utraceniem, zniszczeniem, czy zmodyfikowaniem.
Po udzielonej teleporadzie, w dokumentacji medycznej pacjenta musi znaleźć się adnotacja o realizacji świadczenia zdrowotnego w tej formie. Dodatkowo istnieje obowiązek przekazywania do oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia informacji o udzielonej teleporadzie.
W ramach ciekawostki można wskazać, iż regulacje prawne przewidują także możliwość świadczenia usług radiologicznych „na odległość”. Warunki świadczenia takich usług reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie standardów organizacyjnych opieki zdrowotnej w dziedzinie radiologii i diagnostyki obrazowej wykonywanej za pośrednictwem systemów teleinformatycznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 834 ze zm.). Rozporządzenie określa takie usługi jako „usługi teleradiologiczne”. Polegają one min. na dokonaniu oceny i opisu badania radiologicznego czy też oceny prawidłowości takiego badania. Jest to jednak z pewnością temat na odrębny wpis.
„Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej oraz nie jest opinią prawną w konkretnej sprawie, która zawsze wymaga uwzględnienia indywidualnych okoliczności. Artykuł przedstawia jedynie stanowisko jego autora w danym temacie i nie jest wiążącą wykładnią prawa”
Stan prawny na dzień 9 maja 2023
